YAZIM KURALLARI

Büyük/Küçük Harfler:

Her türlü özel isim büyük harfle başlar.

Özel isimlerle birlikte kullanılan ünvan ve takma adlar büyük harfle başlar.
Ali Dayı, Ayşe Teyze

Akrabalık ifade eden kelimeler küçük harfle başlar.
Ayşe ablamlara gittik. (Yukarıdaki “Ayşe Teyze” akrabalık ifadesinden ziyade kişiyle özdeşleşmiş bir isimdir.)

Gezegen adları büyük harfle başlar.
Sen hiç Ay’a ayak bastın mı?

Özel isimlerle birlikte kullanılan yer ve yön ifadeleri küçük harfle başlar.
Yarın Avrupa’nın kuzeydoğusundan gelen bulutlar Marmara'yı etkileyecek.
Yarın Kuzeydoğu Avrupa'dan gelen bulutlar Marmara'yı etkileyecek.
("Marmara" yerine "Marmara Bölgesi" olursa nasıl yazılacak?)

Özel isimlerin kısaltmaları da büyük harfle başlar.
İst.
Ank.

Sayı ile başlayan cümlerlerden sonra küçük harfle devam edilir.
2002 yılında İstanbul’a geldik.

Alıntılar büyük harfle başlar.

Adreslerdeki mevki adları büyük harfle başlar.
Yenice Cad. Karaca Sok.
(Bunun gibi uzun adres tanımlamalarında kısaltmalardan sonra virgül koyulmuyor: “Yenice Cad., Kara Sok.” ifadesi yanlıştır.)

Ay adları yıl ile birlikte kullanıldığında özel isim olarak kabul edilir ve büyük harfle başlar.
2002 Ağustos’unda İstanbul’a geldik.
Ben ağustos aylarını çok severim.

Gün adları tarih açıkça yazıldığında büyük harfle başlatılır.
10 Ağustos 2002 Cumartesi günü İstanbul’a geldik.
En sevdiğim gün cumartesidir. O gün tatildir ve önümüzde bir tatil günü daha vardır. (Bir de cumartesi günü çalışanlara sormak lazım!)

Harf/Ses Değişimleri:

“başlıyan”, “gelmiyen” gibi kullanımlar yanlıştır.
başlıyan  =>  başlayan
gelmiyen  =>  gelmeyen

Özellikle sayılar yazılırken ünsüz uyumuna dikkat edilmelidir. Söyleyiş esas alınmalıdır.
1985’de  =>  1985’te
2002’de
bantı  =>  bandı
Windows’da  =>  Windows’ta

Bazı kelimelerde zamanla harf değişimi olmuştur. (Özellikle “Ğ” harfi yerine “V” kullanılmaya başlanmış.)
döğmek, dövmek
öğünmek, övünmek

dakka  =>  dakika

“Ki” Bağlacının Kullanımı:

Cümle başında “ki” olmaz.
... Ki bu benim için çok önemlidir. / YANLIŞ

Sahiplik belirten “ki” bitişik yazılır ve sahiplik (iyelik) ekidir. Bunun dışında olan edattır ve ayrı yazılır.
Varsayalım ki seninki gelmedi.

“Ki” bağlacının kullanımı aslında Türkçeye aykırıdır ve bu tür cümleler anlam bozulmayacak şekilde düzeltilmelidir. Dönüştürme işlemi şuna benzer yapılmalı:
Sen Türkçe derslerine girdin mi ki bu konu hakkında yorum yapıyorsun!
yerine
Sen Türkçe derslerine girmediğin için bu konu hakkında yorum yapamazsın! Sen Türkçeyi ne kadar biliyorsun?

AYRI VE BİRLEŞİK YAZIM

Birleşen kelimeler gerçek anlamını koruyorsa ayrı yazılır.
İmambayıldı (İmam gerçekten bayılsa idi “İmam bayıldı” olurdu.)
Hanımeli (Bir hanıma ait el olsaydı “Hanım eli” olurdu.)
Kuşkonmaz (Kuşun konması ile ilgisi yok yani)
Ağaçkakan (Ağaç kakmak diye bir deyim yok. Her halde bu yüzden özel isim haline gelmiş bu hayvanın adı bitişik yazılıyor.)
Vurdumduymaz
Dedikodu
Olağanüstü
Birtakım
Hava yolu (Bitişik yazılmaz.)

Ses düşmesi olduğunda kelimeler birleştirilir.
Pazartesi
Kaynana
Sabretmek
Sarımsak

Ses türemesi olduğunda kelimeler birleştirilir.
Hissetmek
Affetmek

Kalıplaşmış kelimeler birleştirilir.
Milletvekili (Yukarıda anlamını bozmadığı için ayrı yazılması gerektiğinden bahsedilmişti. Burada ifadenin kalıplaşmış olduğuna dikkat. “Hava yolu” da kalıplaşmış ama neden ayrı yazılıyor?)

İkilemeler ve birleşik kelimeler arasında yalnızca bir adet boşluk vardır. (DİKKAT!)
el ele
peş peşe
art arda
yan yana
birbiri (Ama “birbiri” ayrı yazılmıyor nedense?)

Pekiştirilmiş kelimeler ayrı yazılmaz.
masmavi
pespembe
bembeyaz
apak (“ak”ın pekiştirilmişi)

Bazı kelimelerden sonra getirilen “sıra” ifadesi ayrı yazılır. (DİKKAT!)
peşi sıra
ardı sıra
aklı sıra

Bazı kelimelerden sonra getirilen “hane” ifadesi bitişik yazılır ve “h” korunmalıdır.
postane  =>  postahane
pastane  =>  pastahane
hastane  =>  hastahane
dersane  =>  dershane
yemekhane

“Ev”, “Ocak” ile biten yer adları ayrı yazılır.
doğum evi
sağlık ocağı
huzur evi
aş evi (Peki “yemekhane” bitişik de “aş evi” niye ayrı?)

Yardımcı fiillerle oluşturulmuş özel birleşik fiiller ayrı yazılır.
yapabilmek
düşeyazmak

Ara yönler bitişik yazılır. (Bunun adı ise “ara yön” şeklinde ayrı olarak yazılıyor.)
kuzeydoğu
güneybatı

Şahıs isimleri ile oluşturulmuş yer adları bitişik yazılır.
Sultanahmet
Bayrampaşa

Açık yazılan sayılardaki kelimeler ayrı yazılır.
iki bin yirmi üç

Sayı ile başlayan kişi adları romen rakamı ya da normal rakamlarla başlatılır.
II. Selim
III. Murat
4. Mehmet

Üleştirme ekleri bitişik yazılır. Rakamlarla birlikte üleştirme eki kullanılmaz.
on beşer
6’şar (YANLIŞ!)  =>  altışar


Yabancı dilden gelen bazı kelimeler için “-ua-“ yerine “-uva-“, “-ia-” yerine “-iya-“ kullanılır. (Ama TDK’nın 2000 yılına ait sözlüğünde hocanın dediği gibi değil. Her halde son söz TDK’nındır. )

…Ses Bilgisi…

ÜNLÜ DARALMASI

Sözcüklerin sonlarında bulunan geniş ünlüler (a, e) özellikle “-yor” ekinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı daralarak, ı, i, u, ü dar ünlülerine dönüşür. Buna ünlü daralması denir.

bekl-e-yor > bekl-i-yor
kalm-a-yor > kalm-ı-yor
özl-e-yor > özl-ü-yor
soll-a-yor > soll-u-yor

örneklerinde bu daralma görülmektedir. “-yor” ekin den başka bir ekin ya da sesin darlaştırma özelliği yoktur. Ancak tek heceli olan “de- , ye-” fiilleri, kendinden sonra gelen “y” sesinden dolayı darlaşabilir.

de - yor > di - yor
de - yerek > di - yerek
de - yen > di - yen

Ancak bazen darlaşma olmayabilir.

de - y - ince > de - y - ince

KAYNAŞTIRMA HARFLERİ (KORUYUCU ÜNSÜZLER)

Türkçe kurallara göre bir sözcükte iki ünlü yan yana gelmez. Araya kaynaştırma harfi girer. Türkçe’de dört tane kaynaştırma harfi vardır: ş, s, n, y. Bunların her birinin özel kullanım yerleri vardır.

ş kaynaştırma harfi:

* Üleştirme sayı sıfatlarında kullanılır.
Örnek: İki-ş-er,   altı-ş-ar,   yedi-ş-er

s kaynaştırma harfi:

* Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır. Daha çok isim tamlamalarında tamlanan görevindeki sözcükte görülür.
Örnek: Çocuğun oda-s-ı, Balığın koku-s-u

Not:  Ancak “su” ve “ne” kelimeleri bu kurala uymaz.
Örnek: Yemeğin su-y-u yok. , Çocuğun ne-y-i kaybolmuş.  örneklerinde olduğu gibi…

n kaynaştırma harfi:

* Zamirlerden sonra ek geldiğinde kullanılır.
Örnek: O-n-a haber verin. , Bu-n-u biliyoruz.

* İyelik eklerinden sonra hal eki gelirse kullanılır.
Örnek: Çocuğun kitabı-n-ı almışlar. , Fakirin evi-n-i yıkmışlar.

* İlgi eklerinden önce kullanılır.
Örnek: Soba-n-ın kapağı düşmüş. , Sene-n-in sonu geldi. , Kasaba-n-ın sıcağı çok bunaltıcı.

y kaynaştırma harfi: Yukarıdaki kuralların dışında olan her yerde “y” kaynaştırma harfi kullanılır.
Örnek: Oda-y-a girdim. , Üşü-y-erek uyandım. ,  Ağla-y-anı tanıyorum.

Not: Kaynaştırma harfleri aslında iki ünlü arasında kullanılır. Ancak bazen iki ünlü arasına gelmediği halde de kullanıldığı olur. Özellikle “ile, idi, imiş, ise” gibi sözcükler ünlüyle biten bir sözcüğe eklendiğinde baştaki “i” ünlüsü düşer ve yerine “y” kaynaştırma harfi gelir.
Örnek: silgi > silgiyle, soba > sobayla, hasta > hastaydı, kısa > kısaymış, bitti > bittiyse

Örneklerinde görüldüğü gibi “y” kaynaştırma harfi iki ünlü arasında değildir. Bu durum “n” kaynaştırma harfinde de görülebilir. Zamirlerden sonra hal eki geldiğinde gerekmese de bu harf bulunur.

Örneğin; “Ondan bunu hiç beklemezdim.” cümlesinde altı çizili sözcükte “n” kaynaştırma harfi iki ünlü arasında değildir. 

ULAMA

Sessizle biten sözcükten sonra sesliyle başlayan bir sözcük gelirse, iki sözcük birbirine bağlanarak okunur. Buna ulama denir.
Örnek: Bakkaldan ekmek aldım. cümlesinde iki yerde ulama yapılmıştır. Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti varsa ulama yapılmaz.

SES DÜŞMESİ

Sözcüğün aslında bulunduğu halde, ek geldiğinde bazı sesler düşebilir. Bu düşme hem ünlülerde hem ünsüzlerde görülür.

Ünlü Düşmesi

Sözcüğün aslında bulunan bir ünlünün düşmesidir. 
Örnek: “Yapraklar daha şimdiden sarardı.” cümlesinde sözcüğün aslı “sarı”dır; “-ar-” eki geldiğinde sözcüğün sonundaki “ı” düşmüştür.

Ünlü düşmesinin en yaygın kullanımı ise “Hece düşmesi” adıyla anılan kuraldır. Buna göre, sözcüğün son hecesinde bulunan dar ünlüler, ünlüyle başlayan bir ek sözcüğe eklendiğinde düşer. Bu özellik bazı organ isimlerinde, Arapçadan dilimize geçen bazı sözcüklerde, bazı Türkçe fiillerde görülür. 

sabır - ı > sabrı
akıl - ı > aklı
burun - u > burnu
gönül - üm > gönlüm

Örneğin; “Kahvaltıya hazırlanın.” cümlesinde altı çizili söz “kahve altı” sözlerinin birleşmesinden oluşmuş, bu sırada “kahve” sözündeki “e” düşmüştür.

Ünsüz Düşmesi

Sözcüğün aslında bulunan ünsüzün, ek geldiğinde düşmesidir.

küçük - cük > küçücük
büyük - cek > büyücek     örneklerinde sözcüklerin sonlarında bulunan “k” ünsüzlerinin düştüğü görülüyor.

SES TÜREMESİ

Sözcüğün aslında olmadığı halde, ek geldiğinde ortaya çıkan seslerdir.

genç - cik > gencecik
bir - cik > biricik
az - cık > azıcık

örneklerinde ünlü türemesi görülmektedir. Buna benzer bazı sözcükler de vardır. Bunlar “öpücük, gülücük” gibi fiilden türeyen sözcüklerdir. Ancak “-cik”” eki isim soylu sözcüklerden yeni sözcükler türetebilir. Fiilden türeyen bu sözcüklerin “öpüşcük, gülüş - cük” gibi sözcüklerden “ş” sesinin düşmesiyle oluştuğunu söylemek daha mantıklı olacaktır. Dolayısıyla bir ünlü türemesinin olduğunu söylemek bu sözcükler için pek doğru olmaz.

Not: Bazen sözcüklerde ünsüz de türeyebilir. Arapçadan dilimize geçen his, af, zan gibi sözcükler ek ya da yardımcı fiil aldıklarında, sonlarındaki sessizler çiftleşir.

his - etmek > hissetmek
af - etmek > affetmek
zan - etmek > zannetmek 

örneklerinde bu görülüyor. Burada aslında bir ses türemesinden çok sözcüğün Arapçadaki aslında bulunan şeklinin ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Ancak sözcükler Türkçe kurallara göre incelendiğinden, bu, türeme olarak alınagelmiştir.

Büyük ve Küçük Ünlü Uyumları

 Her dilde olduğu gibi, dilimizde de sesler ünlü ve ünsüz olmak üzere iki grupta incelenir. Bir sözcükte ünlüler arasında olduğu gibi ünsüzler arasında da bazı özellikler, hatta ünlülerle ünsüzler arasında bazı özellikler vardır. Bunları belli başlıklar altında inceleyelim.